سوءتفاهم چاوشی و دوستانش - چه خبر آنلاین

چاوشی و مساله جایگاه

پیش از آنکه بخواهیم به این مساله مناقشه برانگیز یعنی ایستادن آوازه خوان پاپِ اتفاقا محبوبِ این سال ها پشت اثری - به اصطلاح- ادبی، ورود و دقایقی بر آن درنگ کنیم، حسب اقتضای انصاف، بجاست به جایگاهی اشاره کنیم که او طی این سالیان توانسته با پیوند تعدادی از قطعات قابل دفاع و نیز سلوک شخصی خود نزد اهالی موسیقی پاپ در ایران به دست آورد.

بی شک هر مرور اجمالی بر شاخص ترین خوانندگان موسیقی پاپ داخل ایران در سال های بعد از انقلاب، حفره بزرگی خواهد داشت اگر نام و آثار چاوشی را از قلم بیندازد و در اولین های فهرست خود نبیند. در گذری تلویحی به عوامل برسازنده این جایگاه باید به برآیندی از هنر و سلوک شخصی چاوشی اشاره کرد. در صدر رفتار های ناشی از این سلوک شخصی بی شک باید به مقاومت او در برابر تمایل نهاد های رسمی و از جمله تلویزیون اشاره کرد که همیشه برای جذب و مصادره هنرمندان محبوب تلاش کرده اند.

تلاشی که البته در بسیاری از مواقع و در مورد نام هایی پرآوازه در هنر های مختلف - از سینما و تئاتر گرفته تا تجسمی و موسیقی- کارگر افتاده و بعضی از هنرمندان را چنان وسوسه کرده است که عطای استقلال شخصی را به لقای آن بخشیده اند. نام بردن از همکاران هم نسل و غیرهم نسل چاوشی که اینگونه بر بازدارنده هایی - چنان که افتد و دانی- غلبه کرده و سر از تلویزیون درآورده اند، چیز بیشتری به این نوشته نمی افزاید.

چاووشی در تمام این سال ها توانست این سلوک شخصی را حفظ کند و بی آنکه به کیسه شهرت بخش تلویزیون چنگ بیندازد، به هنرش اکتفا کند و مصداق آن برادر در حکایت سعدی گردد که به زور بازو نان خوردی. خصلتی که صدای پسر پنجاه و هشتی کرد تبار زاده خرمشهر را در مقابل بی شمارانی از - به اصطلاح- همکاران او قابل احترام می کند. همان ها که نه به رفتن روی صحنه دورهمی های سیما نه گفتند و نه ابایی دیدند در اینکه نام و قامت شان زیر لوگوی هندوانه ای فلان برنامه بشکن بالابنداز تلویزیون قرار بگیرد.

وسوسه شعر، علیه جایگاه

با این حال و با وجود این جایگاه مستقل و نیز خاطر اتی که چاوشی زیر و روی زمین با صدای خود برای قوه شنیدار بخش قابل ملاحظه ای از ایرانیان ساخته، نمی توان مساله شاعری پرجنجال اخیرش را نادیده گرفت. شعری که اخیرا از او منتشر شده، تو بخوان نوشتاری که خواسته بدل مولوی باشد! اما از آنچه مراد کرده تنها بخشی از دایره واژگانی غزلیات شمس را طوری در وزن عروضی مفتعلن فاعلن سرریز کرده که نتیجه کار شوخی نه چندان با نمکی از کار درآمده است که جز به هجو زبان و شعریت جاری در آثار غزل های مولوی راه نبرده.

کافی است به کلمات و افعال متاثر از غزل مولوی در شعری که به نام چاووشی منتشر شده دقیق شویم و آن ها را در کنار نمونه هایی از شعر مولوی بگذاریم. آن وقت متوجه عمق مزاحی خواهیم شد که این شعر ها نه فقط با مولوی با شعر کلاسیک و موسع تر از آن با مدیوم شعر کرده اند. مزاحی که حاصل وسوسه شاعری یا بهتر است بنویسم وسوسه شاعر خوانده شدن خواننده موسیقی پاپ است و آن را به چه چیز جز رفتاری علیه جایگاه خود می توان تعبیر کرد؟

نگاهی گذرا به آنچه به عنوان شعر به نام چاوشی الصاق شده، خیلی زود عمق فاجعه را نشان مان می دهد. سعی می کنم در نهایت اجمال، لحظاتی کنار این سوءتفاهم بایستم.

مثال ها برای آشکار کردن تلقی سوءتفاهم آمیزی که از شعر پشت این پاره های منظوم- نامنظوم مستتر است، لابه لای - به اصطلاح- ابیات آن بی شمار است. سوءتفاهمی که مقام آثار منظوم - تو بخوان غزل های- شاعری مانند جلال الدین محمد بلخی را در حد مشق های آهنگین و فکاهه های هجوآمیزی پایین می آورد که تو گویی هر آنکه سر بتراشد قلندری داند.

زنده و مرده ما و شاعر قرن هفتم

تقابل زنده و مرده که مولوی بار ها در غزل هایش آورده، مثل مطلعِ آن غزل که می گوید مرده بُدم زنده شدم، گریه بُدم خنده شدم/ دولت عشق آمد و من دولت پاینده شدم را بگذارید کنار مطلعِ به اصطلاحِ غزل چاوشی:

زنده کنی جان من جان چو تفتان من/ روح دهی مرده ام مُرده گریان من

می بینیم که موضوع فقط تاثیر پذیری نیست بلکه اصلا اشتباه دریافت صورت مساله است. مساله این نیست که چرا شاعر دست به تجربه ای دست چندم از شعر مولوی زده؛ که نمونه های آن را در طول این حد فاصل چند صد ساله بین ما و مولوی کم نداریم. مساله بر سر سوءتفاهمی است که به جای شعر نوشته و عرضه شده است. که نمونه به دست داده شده که نام چاوشی را به عنوان شاعر پای خود دارد، در بهترین حالت می تواند مصداق این تمثیل باشد که خواننده پاپ ما کاریکاتوری از نمونه شعر های شاعر سده هفتم به دست داده است.

استفاده از ترکیب های وصفی مانند مرده گریان و جانِ چو تفتان یا در بیتی دیگر رخ سوزان که صرفا جنبه پرکردن اقتضای وزنی و در واقع خورندِ عروضی دارد و به لحاظ ساختار ابیات جز وصله ای ناجور و بی ربط و با قدری تندی لحن و بیان مبتذل، هیچ چیز نیست. یعنی هم فاقد نقش ساختاری در بیت است و هم عاری از تاثیر محتوایی.

فتح اراضی در جایی که قافیه تنگ آید

کسی که کمترین ارتباطِ بی یا با واسطه با شعر کلاسیک فارسی داشته باشد، می داند که قافیه در شعر کلاسیک و به طور مشخص غزل رکنیت دارد. یعنی همان نقشی را که نیما به زنگ مطلب از آن نام می برد، در شعر کلاسیک قافیه بر عهده دارد. در حالی که در نمونه شعر های چاوشی ملاک گویا تنها برآوردن نیاز سماعی بدون توجه به تداعی ذهنی و عینی کلمات است که آن ها را در جایگاه قافیه می نشاند. به عبارتی کلمه به صرف اینکه بتواند با قافیه اولیه هماهنگ مقفا باشد، قافیه شده است؛ بی آنکه به اتمسفری که این کلمه پس از آمدن در جایی از شعر ایجاد می کند کمترین توجهی شده باشد. این است که می بینیم در دو بیت مجزا و هرکدام فاقد نسبت محتوایی و ساختاری با قافیه، یک بار بنده نوازی و بار دیگر فتح اراضی قافیه گرفته شده است.

بگذریم که در این غزل یا شبه غزل یا هر چه نامش را بگذاریم، قواعد اولیه وزن و عروض هم در جا هایی در هم شکسته؛ آن هم نه در حد لنگ یا شکست وزنی بلکه به صورتی مضحک و به تمامی فاقد شناخت از وزن. مثل آنجا که وزن مفتعلن فاعلن، مفتعلن فاعلن در مصرعی به یک باره می گردد مفتعلن فاعلن، مفتعلن مفتعلن:

ریح شما را فقط خود بدهی رایحه ها

و در مصرع بعدی از همان بیت دوباره به همان مفتعلن فاعلن، مفتعلن فاعلن برمی گردد:

هیچ شبم بی تو نیست رایح و ریحان من

علیه سوءتفاهم

این ها را نیاوردم که فی المثل آنچه را به عنوان شعر و به نام خواننده موسیقی پاپ مان منتشر شده، نقد کنم. با همه احترامی که برای آن استقلال و آن سلوک محترم قائلم، باید گفت آنچه به نام صاحب آن صدا به عنوان شعر منتشر شده، فاقد حتی کمترین ارزش هایی است که می تواند یک اثر را به عنوان شعر در کانون موضع گیری انتقادی قرار دهد. مساله واکنش نشان دادن به سوءتفاهمی است که ممکن است بعضی از هواداران او را که شاید کمتر با شعر و ملاحظات شاعری آشنا هستند، به اشتباه بیندازد که با فیگوری کاشفانه به صرافت توصیه ای بیفتند از این قرار که # مولانای زمانت را بشناس.

دریغ و افسوسم بیش از آنکه از هواداران و کامنت نویس های دلداده چاوشی پای پست ها و خبر های مربوط به او در فضای مجازی و نسبت دادن القابی اینچنین هیجان زده به او باشد، از دوستان فرهنگی و معاشران اوست که اولا چطور ضمن حضور آن ها در کنارش، چنین اثر موهنی به عنوان شعر به نامش الصاق شده و ثانیا حالا که چنین اتفاقی افتاده، چرا آب در هاون می کوبند و با دفاعیات عاری از منطق خود بر آنند که آب رفته را به جوی بازگردانند.

محسن چاوشی برای رسیدن به جایگاهی که از او خواننده ای محبوب نزد مخاطبان موسیقی پاپ ایران ساخته، راه دشواری را سپری کرده است. از سال ها چشم به راه به رسمیت شناخته شدن توسط دستگاه فرهنگ ایران و کسانی که در صدور مجوز آلبوم موسیقی معمولا کمترین و آخرین سهم ها را به خود هنر اختصاص می دادند گرفته تا موانع و بازدارنده های دیگر، چنان که افتد و دانی.

او طی این قریب به دو دهه، حاشیه کم نداشته است. از پیشنهاد های همکاری که از سوی بعضی از سینماگران و فیلمسازان سرشناس به او شده و در مواردی به مجادله های رسانه ای انجامیده تا اتهام شبکه های ماهواره ای به او مبنی بر صداسازی اش و مسائل و موارد متعدد دیگر. او در کوران همه این حواشی تا به امروز توانسته جایگاه مستقل و در عین حال محبوبیت خود نزد کمیت قابل اعتنایی از مخاطبان را حفظ کند. چاوشی می توانست در برابر آسیب های این حواشی شکننده تر ظاهر گردد، اما نشان داد معنا و جوهر کار هنری را درک کرده و قواعد بازی در زمین هنر را بلد است؛ که اگر نبود در ردیف سلبریتی ها و از جمله خیلی از همکارانش که سر و صدای رسانه ای شان در این سال ها بر کار هنری آن ها غلبه کرده قرار می گرفت.

همان نام های معروفی که بودی به مراتب نازل تر از نمودشان دارند. کسی با مختصات محسن چاوشی، روا نیست که این طور در دام وسوسه شاعر شدن و شاعر خوانده شدن بیفتد. نمی توانم چاوشی آلبوم های من خود آن سیزدهم و امیر بی گزند را که با دست یازیدن به گنجینه ادبیات کلاسیک توانست طیفی جدید را به گستره مخاطبان خود بیفزاید را در کنار اویی قرار دهم که نامش به این مشق های پیشانقدِ منتسب به شعر الصاق شده است.